Buitenproportionele witwascontroles door banken: is er eindelijk aandacht voor?

De afgelopen maanden heeft de aanpak van banken bij de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering tot veel politieke discussie geleid. Tijdens het commissiedebat van 19 december 2024 werd uitgebreid gesproken over de proportionaliteit van de huidige witwascontroles door banken en de impact hiervan op burgers en bedrijven. In een brief van 20 januari 2025 erkende de Minister van Financiën dat de witwascontroles minder streng zouden moeten worden, omdat de huidige aanpak te ver doorschiet en onnodige drempels opwerpt voor legitieme klanten.

Cijfers die het probleem onderstrepen

Dat de witwascontroles hun doel voorbijschieten, blijkt wel uit de volgende cijfers:

1. Momenteel hebben banken volgens de Nederlandse Vereniging van Banken 13.000 mensen in dienst voor de aanpak van witwassen. Dat komt neer op één op de vijf bankmedewerkers (NVB 2024. Position Paper NextGen Poortwachters).
2. Uit onderzoek blijkt dat 6% van de ondernemers te maken heeft met problemen bij het openen of behouden van een betaalrekening (Toegankelijkheidsmonitor Consumenten en Ondernemers 2024, Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer).
3. In 2021 zijn in totaal 34.000 potentiële cliënten niet als cliënt geaccepteerd door banken: bij 25% van de particulieren en bij 18% van de zakelijke cliënten was de anti-witwasregelgeving voor de banken aanleiding voor de weigering (DNB 2022. Van herstel naar balans).

Banken staan onder strikte verplichtingen op basis van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Dit heeft als gevolg dat klanten – zowel particulieren als bedrijven – steeds vaker te maken krijgen met diepgaande en vaak buitenproportionele controles. Eerder werd ook door consumentenprogramma Radar aandacht besteed aan deze buitenproportionele witwascontroles.

Praktijkvoorbeelden van buitensporige controles

Ook in de praktijk komt het regelmatig voor dat de bank buitenproportionele controles toepast door cliënten te vragen naar niet relevante en onredelijke zaken waarna een weigering van het aangaan van een bancaire relatie of een opzegging van de bancaire relatie volgt. Dit brengt ingrijpende gevolgen met zich mee:

1. Rekeninghouders verliezen hun betaal- en spaarrekeningen.
2. Ondernemers kunnen zonder bankrekening geen betalingen verwerken, waardoor hun bedrijfsvoering ernstig wordt belemmerd.
3. Andere banken zijn vaak terughoudend in het accepteren van geweigerde klanten, waardoor het verkrijgen van alternatieve bancaire diensten problematisch wordt.

Eerder schreef ik een blog over “Wat te doen als een bank de zakelijke bancaire relatie met u beëindigt?”.

Politieke erkenning en toekomstperspectief

Het is positief dat de politiek nu aandacht heeft voor deze problematiek. De Minister van Financiën heeft toegezegd in april 2025 met een nieuwe aanpak te komen voor het voorkomen van witwassen en terrorismefinanciering. De twee hoofddoelen van deze aanpak zijn:

1. Het verhogen van barrières om criminelen te weren uit het financiële stelsel.
2. Minder lasten voor bonafide ondernemers en burgers door disproportionele controles terug te dringen.

Conclusie

Hoewel witwasbestrijding essentieel is, mogen de controles niet ten koste gaan van bonafide ondernemers en particulieren. De erkenning van dit probleem door de Minister van Financiën is een belangrijke stap in de goede richting. De praktijk zal moeten uitwijzen of de aangekondigde maatregelen daadwerkelijk leiden tot een betere balans tussen misdaadbestrijding en klantvriendelijkheid.