Een testament is een door een notaris opgemaakt document waarin de erflater heeft bepaald wat er na zijn dood met zijn nalatenschap moet gebeuren. De keuzes die de erflater daarbij heeft gemaakt heten “uiterste wilsbeschikkingen”. Het gaat dan bijvoorbeeld om het antwoord op vragen als, wie is bevoegd de nalatenschap af te wikkelen, wie zijn de erfgenamen en wat ontvangen zij uit de nalatenschap.

De notaris bewaart het testament en laat in het “Centraal Testamentenregister” (CTR) aantekenen waar, wanneer en door wie het testament is opgesteld. Zo kan na een overlijden altijd worden vastgesteld of er een testament is en, zo ja, welke notaris kan worden benaderd voor verdere informatie.

De erfgenaam / deelgenoot

Wanneer er geen testament door de erflater is opgesteld, zijn de erfgenamen gezamenlijk bevoegd om de nalatenschap af te wikkelen. Zij hebben dan de hoedanigheid van deelgenoot in de (bijzondere) gemeenschap van de nalatenschap. Alle beslissingen dienen in dat geval gezamenlijk door de deelgenoten genomen te worden.

Omdat dit soms onpraktisch is, ziet men in de praktijk wel dat de erfgenamen gezamenlijk één persoon machtigen om namens de gezamenlijke erfgenamen de nalatenschap af te wikkelen. Vervolgens is dan de gemachtigde persoon bevoegd om namens alle deelgenoten de nalatenschap af te wikkelen.

De (lichte) vereffening

Wanneer de erfgenamen de nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving (beneficiair) aanvaarden, is van rechtswege (automatisch) de wettelijke (lichte) vereffening van toepassing. De vereffening is een in de wet opgenomen regeling die bepaalt hoe een nalatenschap moet worden afgewikkeld. De vereffening is met name gericht op de bescherming van de schuldeisers van de nalatenschap. Tijdens de (lichte) vereffening zijn alle erfgenamen van rechtswege (automatisch) vereffenaar en daarom ook gezamenlijk bevoegd. Ook de vereffenaars kunnen besluiten om een persoon te machtigen om namens de vereffenaars de nalatenschap af te wikkelen.

Is sprake van beneficiaire aanvaarding maar is er wel een testament waarin een executeur is benoemd, dan kan de executeur door het afleggen van een “ruimschootsverklaring” de (lichte) vereffening alsnog voorkomen en blijft de executeur bevoegd. De regels van de (lichte) vereffening zijn dan niet van toepassing.

De (zware) vereffening

Naast de lichte vereffening bestaat ook de zogenaamde “zware vereffening”. In dat geval is sprake van een door de rechtbank benoemde vereffenaar. Vaak gebeurt dit op verzoek van een schuldeiser en is de vereffenaar een deskundige op het gebied van de afwikkeling van negatieve boedels. Denkt u daarbij bijvoorbeeld aan een faillissementscurator.

De executeur

Wanneer de erflater een executeur heeft benoemd en de executeur zijn taak ook als zodanig heeft aanvaard, is de executeur bevoegd om de nalatenschap af te wikkelen. Wordt de nalatenschap echter door één van de erfgenamen beneficiair aanvaard, dan geldt de hiervoor omschreven situatie waarbij de executeur om bevoegd te blijven een ruimschootsverklaring moet afgeven.

De vraag hoe lang de afwikkeling van een nalatenschap duurt is sterk afhankelijk van de omstandigheden van het geval en de omvang en complexiteit van de nalatenschap. Deze vraag kan daarom niet in algemene zin worden beantwoord. Wel zijn in de wet met betrekking tot de afwikkeling van een nalatenschap diverse aanwijzingen terug te vinden die een indicatie geven voor de termijn waarbinnen een nalatenschap in het algemeen dient te worden afgewikkeld.

Taak van de executeur

In de wet is bijvoorbeeld bepaald dat de taak van de executeur onder andere eindigt door het verstrijken van de tijd waarvoor hij in het testament werd aangesteld. In het testament van de erflater kan derhalve een aanwijzing worden gevonden voor de termijn waarbinnen de nalatenschap moet worden afgewikkeld.

Beheer van de executeur

De erfgenamen kunnen daarnaast het beheer van de executeur beëindigen wanneer een jaar en zes maanden zijn verlopen nadat de executeur de nalatenschap in beheer heeft kunnen nemen. Deze termijn kan op verzoek van de executeur door de kantonrechter echter worden verlengd.

Er is een verschil tussen de taak van de executeur en het beheer door de executeur. Wanneer de taak van de executeur is geëindigd heeft de executeur in beginsel nog het beheer tot ook het beheer niet meer nodig is.

Is er geen executeur benoemd in het testament dan zijn de erfgenamen gezamenlijk bevoegd om de nalatenschap af te wikkelen. In die situatie vermeldt de wet geen concrete termijnen voor de afwikkeling van de nalatenschap.

Een veel voorkomend misverstand is dat een ouder zijn of haar kind(eren), in juridisch jargon “de legitimaris” genoemd, niet kan onterven. Dat is niet juist. Men kan zijn kind wel degelijk onterven. Wat niet kan, is het kind zijn zogenaamde legitieme portie ontzeggen. De legitieme portie is dat deel van de nalatenschap waarop het kind volgens de wet minimaal recht heeft.

Het leerstuk van de legitieme portie is van oudsher gestoeld op de bescherming van de jongere kinderen die dreigden niets van de nalatenschap terug te zien wanneer het (veelal) oudste kind de ouderlijke boerderij en daarmee alle bezittingen overnam.

Beroep doen op legitieme portie

Als u onterfd bent kunt u een beroep doen op de legitieme portie. Dat moet u op straffe van verval van het recht op de legitieme portie doen binnen vijf jaar na het overlijden. Overigens kunt u ook een (aanvullend) beroep doen op de legitieme portie als u niet bent onterfd maar minder zult erven dan de waarde van uw legitieme portie. Men spreekt dan over het “legitimaire tekort”. U doet dan een aanvullend beroep op uw legitieme portie.

Contantenverklaring

Tot slot is het mogelijk om de zogenaamde “contantenverklaring” af te leggen. U verwerpt dan de nalatenschap en doet tegelijkertijd een beroep op uw legitieme portie. Het verwerpen van de nalatenschap heeft in beginsel tot gevolg dat hetgeen u verwerpt in mindering komt op de legitieme portie. Dit heeft "imputatie". Daar bestaan echter weer uitzonderingen op.  

Het leerstuk van de legitieme portie is ingewikkeld en er bestaan juridische valkuilen zoals de hiervoor genoemde imputatie. Meer over de (omvang van de) legitieme portie en hoe u een beroep doet op uw legitieme portie lees u hier.

De vraag of u een testament nodig hebt kan niet in algemene zin worden beantwoord en hangt af van uw specifieke situatie en wensen. Wel is het zo, dat, wanneer u bent gehuwd, van rechtswege (automatisch) de zogenaamde “wettelijke verdeling” van toepassing is.

Wettelijke verdeling

De wettelijke verdeling beschermt de langstlevende door aan de langstlevende alle goederen van de nalatenschap toe te bedelen. Indien er binnen het huwelijk kinderen zijn geboren ontvangen zij een niet opeisbare vordering op de langstlevende ter waarde van hun erfdeel. Een vordering in geld dus. Die vordering is in beginsel pas opeisbaar bij overlijden van de langstlevende, wanneer de langstlevende hertrouwt of in andere door de erflater in het testament bepaalde gevallen.

Wanneer u gehuwd bent biedt de regeling van de wettelijke verdeling derhalve reeds een mooi uitgewerkte oplossing. Wilt u echter meer maatwerk, dan kunt u in overleg met een notaris alsnog een testament laten opstellen.

Versterferfrecht

Voor samenwonende of alleenstaanden komt de wettelijke regeling er op neer dat eerst de kinderen erven en, bij gebreke van kinderen, eerst de ouders met broers en zussen, vervolgens, bij gebreke van ouders en broers of zussen, de grootouders enzovoorts. We noemen dit het “versterferfrecht”. Voor samenwonenden geldt daarom dat zij niet automatisch elkaars erfgenamen zijn. Wil men dit wel, en dat zal vaak het geval zijn, dan moet er een testament worden opgesteld waarin men elkaar als erfgenaam benoemd.

Zie voor de wettelijke verdeling en het versterferfrecht meer uitgebreid het gratis kennisdocument “erfrecht uitgelegd”.

Een nalatenschap kan worden verworpen, “zuiver” worden aanvaard en “beneficiair” worden aanvaard. Zie voor deze begrippen meer uitgebreid het gratis kennisdocument “erfrecht uitgelegd”. Een eenmaal gedane keuze is in beginsel onherroepelijk.

Negatieve nalatenschap

Wanneer u erfgenaam bent en weet dat de nalatenschap meer schulden bevat dan baten, we spreken dan over een “negatieve nalatenschap”, ligt het voor de hand dat u de nalatenschap verwerpt. Na het betalen van de schulden van de nalatenschap resteert er in dat geval immers niets meer voor de erfgenamen. Door te verwerpen komt u dus niet in een slechtere positie te verkeren.

Zuivere aanvaarding    

Dat is anders indien u de nalatenschap zuiver aanvaardt. Indien u de nalatenschap zuiver aanvaardt, aanvaardt u nadrukkelijk ook de schulden van de nalatenschap die niet uit het nalatenschapsvermogen kunnen worden voldaan. Dit betekent dat u voor deze schulden met uw privévermogen aansprakelijk wordt!

Beneficiaire aanvaarding

Om de erfgenaam tegen een negatieve nalatenschap te beschermen bestaat de mogelijk om de nalatenschap te aanvaarden “onder het voorrecht van boedelbeschrijving”. Het aanvaarden van een nalatenschap onder het voorrecht van boedelbeschrijving heet beneficiaire aanvaarding.

Het antwoord luidt dus bevestigend. Door een nalatenschap zuiver te aanvaarden wordt u met u privévermogen aansprakelijk voor die nalatenschapsschulden die niet uit het nalatenschapsvermogen kunnen worden voldaan.